Statystyki mówią, że ojcowie spędzają ze swoimi dziećmi tylko pięć minut dziennie. To bardzo chwytliwie brzmi, ale chyba mija się z prawdą. Pytanie brzmi, co to znaczy spędzać czas z dziećmi. Odpowiedź zależy od metodologii badań. Ciekawe wyniki przyniosły szeroko zakrojone badania amerykańskie, w których czas zaangażowania ojców w bezpośrednie interakcje z dzieckiem wyliczono na 1,3 godziny tygodniowo w roku 1965, jednak w roku 2000 wynosił on już 2,4 godziny. Gdy uwzględnimy czas, jakiego wymagają rutynowe czynności, których podejmują się ojcowie – czyli nadzór nad wieczornymi kąpielami, przygotowywanie posiłków czy pilnowanie, aby starsze dzieci odrobiły lekcje – to czas poświęcony dzieciom wydłuża się o kolejne 4 godziny tygodniowo. Poza tym w takich szacunkach należy uwzględnić wiek dziecka: inaczej wygląda opieka nad nastolatkiem, a inaczej nad dwulatkiem. Nie ulega jednak wątpliwości – co znajduje potwierdzenie w wynikach wielu badań – że od lat 60. obserwujemy zmiany jakościowe i ilościowe w kwestii czasu, jaki ojcowie poświęcają swoim dzieciom. Lata 60.? Myślałam, że zaangażowani ojcowie pojawili się dużo później, w dopiero w latach 90. Największy skokowy wzrost zaangażowania ojców widoczny jest w połowie lat 80. Wtedy też w literaturze psychologicznej zaczynają się pojawiać badania dotyczące zaangażowanego ojcostwa, które pozostaje w pewnej opozycji do modelu ojcostwa konserwatywnego, w którym rola ojca ogranicza się do zarabiania pieniędzy, dyscyplinowania i modelowania obowiązującego wtedy wzorca męskości. Zjawisko to widać także w kulturze masowej. Zdaniem niektórych badaczy momentem przełomowym był rok 1987, gdy na ekrany kin weszła komedia „Trzech mężczyzn i dziecko”. W tym filmie bohaterowie uosabiający obowiązujące wówczas standardy męskości (Tom Selleck, Steve Guttenberg i Ted Danson) wiodą szczęśliwe kawalerskie życie do dnia, gdy na wycieraczce swojego apartamentu znajdują śliczną małą dziewczynkę. W tej komedii omyłek twórcy prześmiewczo zakwestionowali tradycyjne podejście do bycia ojcem, które opiera się na założeniu, że rolą mężczyzny jest jedynie aprowizacja rodziny czy sankcjonowanie norm. Dziś filmów o perypetiach ojców jest naprawdę dużo... To ważne, ponieważ model zaangażowanego ojcostwa w dużej mierze jest lansowany w mediach. W ostatnich tygodniach spore zainteresowanie wzbudził popularny aktor Paweł Małaszyński, który na Instagramie pochwalił się pomalowanymi na czerwono paznokciami u stóp. To był efekt zabawy z córką, którą aktor dowcipnie podsumował, że cieszy się, że nie musiał ogolić nóg. Tego typu przypadki popularyzują pewien wzorzec rodzicielstwa, ojcostwa, który nie kłóci się z męskością. To właśnie budowanie nowej roli – ojca, który nie wstydzi się tego, że jest tak bardzo emocjonalnie zaangażowany w wychowanie dziecka. Świat zmienia się na naszych oczach. Mieszkam niedaleko parku i pamiętam wcale nieodległe czasy, gdy trudno było uświadczyć tam ojca z wózkiem. Dziś panowie pchający spacerówki, stawiający babki z piasku czy huśtający maluchy na huśtawkach nie są już niczym specjalnie niezwykłym. Może po prostu tatusiowie mają teraz więcej czasu? Żyjemy w erze work-life balance. Nasi ojcowie musieli siedzieć w biurach i fabrykach po sześć dni w tygodniu. Model pracy faktycznie dynamicznie się zmienia. Pracujemy zdalnie, projektowo, na swoich warunkach. Znawcy rynku pracy wróżą, że w przyszłości pracownicy będą łączyć się w grupy i pracować w zespołach tylko po to, by zrealizować konkretne projekty, praca na etacie będzie coraz rzadsza. Taki model zarobkowania stwarza mężczyznom wyjątkowe możliwości innej obecności w rodzinie. Powiem przewrotnie – wielu mężczyzn już nie może w dzisiejszych czasach uciekać w pracę. Widać to w cytowanych wcześniej badaniach, w których analizowano zmiany w ojcowskim zaangażowaniu ojców pomiędzy rokiem 1965 a 2000 – wzrost zaangażowania ojców w różne aktywności związane z opieką nad dziećmi sięga kilkudziesięciu procent. Zmieniają się też oczekiwania społeczne. Coraz częściej dla zabieganych menedżerów wyższego szczebla urlop rodzicielski jest szansą na odnalezienie nowej perspektywy albo panaceum na wypalenie zawodowe. To zupełnie nowa narracja. W tradycyjnym modelu rodziny tatusiowie obsadzani są w roli nadzorców i kontrolerów. Jak nie odrobisz lekcji, powiem tacie – często straszą mamy. A jak to wygląda w przypadku ojców nowoczesnych, zaangażowanych? Model konserwatywny zakładał, że ojciec jest głównym żywicielem rodziny. Pojawia się, gdy trzeba wykonać ciężkie prace fizyczne, wkracza do akcji, gdy dzieci sprawiają kłopoty wychowawcze. W takim stereotypowym ujęciu ojcostwo to głównie obowiązki, z których mężczyzna powinien się wywiązać, żeby być „dobrym ojcem”. Jednak wywiązywanie się z obowiązków i zaangażowanie nie są ze sobą tożsame. Niektórzy uważają nawet, że współczesny model zaangażowanego ojcostwa to forma kontrreakcji na pokolenie surowych rodziców z pokolenia wyżu powojennego. Wielu z dzisiejszych 40–50-latków było wychowywanych przez konserwatywnych ojców, którzy wywiązywali się ze swoich obowiązków, ale zbyt rzadko przytulali, nie okazywali szczególnie wylewnie swoich uczuć wobec dzieci, nierzadko byli nieobecni w życiu synów i córek w związku z pracą. Współcześni ojcowie często chcą być inni niż ich ojcowie. Zaangażowanie to przecież także przytulanie, zapewnianie o miłości. Oddany, nowoczesny ojciec jest stale obecny w życiu dzieci, jest cierpliwy i wyrozumiały, okazuje bez wahania miłość i troskę. Czego uczy swoje dzieci zaangażowany ojciec? Choćby tego, że mama i tata mogą się różnić w podejściu do wychowania. To zresztą często wychodzi w badaniach: połowa amerykańskich ojców narzeka, że jest krytykowana za swoje metody wychowawcze. Czapki na spacerze nie założy, zamiast dać banana, kupi batona… No właśnie. Warto pamiętać, że ojciec to nie jest „gorsza wersja” matki, ktoś, kto jest nieudolny wychowawczo i trzeba go na każdym kroku instruować, jak ma się obchodzić z dzieckiem. Mama i tata mogą się różnić w wielu kwestiach. Mama na placu zabaw mówi do dziecka: nie wchodź wysoko, bo spadniesz, a tata zachęca do podjęcia ryzyka. Dla dziecka widok rodziców mających różne poglądy w jakiejś kwestii, ale jednocześnie umiejących się dogadać, jest bardzo ważny. W ten sposób uczy się, że do rozwiązywania problemów, ale i szerzej, do rzeczywistości, można podchodzić w różny sposób. Badania pokazują, że zaangażowani ojcowie wpływają między innymi na wzrost kompetencji poznawczych dziecka. Kolejna pozytywna konsekwencja zaangażowanego ojcostwa to wzrost poziomu empatii u dziecka, które widząc oboje rodziców reagujących na codzienne problemy czy wyzwania w odmienny sposób, szybciej gromadzi doświadczenia konieczne do rozpoznawania emocji innych ludzi czy rozumienia ich przyczyn. A wzorzec równouprawnienia? Czy tego także dzieci mogą się nauczyć od zaangażowanych ojców? Są badania, które pokazują, że dzieci zaangażowanych ojców są mniej seksistowskie. To dość logiczne, bo dziecko, widząc ojca prasującego mu ubranka do szkoły czy przygotowującego posiłek, kształtuje sobie pewien wizerunek ojca. Takiego, który się nie wstydzi wykonywania domowych czynności w tradycyjnym modelu zarezerwowanych dla matki. W tym tradycyjnym modelu ojciec pojawiał się wtedy, gdy był jakiś problem, miał coś wyegzekwować. Takie zaangażowane ojcostwo może więc przyjąć formę rodzicielstwa partnerskiego, a to partnerstwo może realizować się na różnych polach czy aktywnościach. Dla wielu ojców wychowanych w tradycyjnym modelu nie zawsze jest oczywiste, gdzie szukać radości czy okazji do rozwoju w relacjach z dziećmi. Co można im podpowiedzieć? Zaangażowane ojcostwo może stać się źródłem poczucia dumy. Najbardziej oczywiste są te sytuacje, w których nasze dziecko odnosi sukcesy. Jednocześnie jednak porażka, którą dziecko ponosi w wielkim stylu, po której potrafi się podnieść i spróbować ponownie, też może być wielkim powodem do dumy. Z drugiej strony sukces ojca w przełamywaniu stereotypowych oczekiwań innych, że mężczyzna nie potrafi zająć się dzieckiem, też może być źródłem wielkiej satysfakcji i nierzadko wzrostu poczucia własnej wartości jako ojca i jako człowieka. dr Jarosław Kulbat